Ruhu Musikiyle Nefes Alan Kaknus Kuşu

Bir kuştan bahsedeceğim size; yalnız, güzel bir kuştan belki de hiç kimsenin gözle göremediği bir kuştan belki efsane deyip geçeceksiniz belki öyle etkileneceksiniz ki biz insanların yalnız yok oluşuna benzeteceksiniz belki bu bir mucize deyip inanmayı tercih edeceksiniz. siz ne düşünürsünüz bilmem ama ilk kez üniversitede okuduğumda gece saatleriydi ve çok etkilenmiştim öyle ki kaç yıl geçmesine rağmen üzerimdeki etkisi zerre azalmadı, hatta okurken sesini, hıçkırıklarını duyuyor gibi kalbim titriyor böyle bir kuş işte...  hakkında bazı yazılar okudum ama bu bilimsel şeylere geçmeden önce onun ruhunu aynen buraya aktarıyorum. kalbinizle okuyun çünkü artık sizlerde karşınızda yok olan insanları sadece izliyorsunuz ve maalesef o insanların, güzel çığlıkları da yok...

***

 Kaknus güzel fakat acayip bir kuştur. Yeri yurdu da Hindistan’dadır. Uzun, kuvvetli bir gagası vardır. O gagada ney gibi birçok delikler bulunur. Yüze yakın delik vardır. Sonra bu kuşun eşi de yoktur, tektir bu kuş! Her delikten başak türlü bir ses çıkar, her sesten de başka nağme duyulur. Bütün kuşlar susarlar onun sesinin güzelliğinden hepsinin de aklı başından gider. Bir filozof vardı; bir müddet onunla düştü kalktı ve müzik bilgisini onun sesini taklit ederek meydana getirdi. Bu kuşun ömrü bin yıla yakındır. Öleceği vakti bilir. Öleceğini anlayıp da kendisinden ümidi kesti mi çalı çırpı toplar, onları çepeçevre yığar. Tam ortasına da kendisi geçer, yüzlerce türlü nağmelerle feryada başlar. Adeta ruhunun her deliğinden başka çeşit dertli bir nağme çıkar. Hem feryat eder hem de ölüm derdinden gazel yaprağı gibi titrer. Onun feryadını duyup işiten bütün kuşlar, onun coşkunluğunu gören bütün yırtıcı hayvanlar karşısında düşüp ölürler. Hepsi onun ağlamasına ağlar; bir kısmı da dermansız, takatsiz bir hale düşüp ölür gider. Onun bu ölüm günü acayip bir gündür. Gönüller yakan feryadından adeta gönüllerden kanlar damlar. Nihayet bir soluk ömrü kalınca şiddetle kanatlarını çarpar. Kanadından bir kıvılcım sıçrar; alev alır, ateşlenir. O ateş, çevresindeki çalı çırpıyı tutuşturur; bu suretle tamamıyla yanar gider. Külde bir zerre bile ateş kalmayınca o külden başka bir Kaknus kuşu meydana gelir. Hiç kimseye böyle bir şey nasip olur mu? Öldükten sonra doğsun yahut doğursun!

Feridüddin Attar

Mantık’ut-Tayr
 (Beşir Ayvazoğlu "kuğunun son şarkısı" )

***
evet sizlerde büyük ihtimalle bu kuşu; Sigmurg kuşu yani Zümrüd-ü Anka kuşu sanıyordunuz. ha unutmadan ekleyeyim efsaneye göre Zümrüd-ü Anka aslında otuz kuştur. Yani Kaf Dağına ulaşabilecek nefse (iradeye) sahip otuz kuş evet onlarda yolun sonunda öğreniyorlar bunu :)
 Aslında okuduğum yazılarda ciddi bilgiler edinemedim maalesef, ama net bilgiler şunlar Yunanca kökenli olan kuğu anlamına gelen "Cygnus" kelimesinden farsçaya farsçadan da bize geçmiş ve okuduğum kaynaklarda  da çokça Sigmurgla karıştırılmış olduğunu gördüm.

***
 Büyük Türk klasiklerinin  5. cildinde;
 Kaknûs: "Şark efsânelerinde adı geçen bir kuş.Çok delikli olan gagasından, yel estikçe, türlü sesler çıkarmış" şeklinde tanımlanmıştır. ve bazı beyitlerde Kaknus kuşuna göndermeler de yapılmıştır.

O mürg-i âşiyân-sûz-ı belâdır dil ki yandıkça

Teni hâkisterinden mürg-i 'âlem-sûz olur peyda

Gönül, öyle bir kuşa benzemektedir ki, o kuş, belâ içerisinde
yuvasını ve kendisini yakmakta, yandıktan sonra da, küllerinden,
.(nağme ve feryatlarıyla) bütün dünyayı inleten (bir başka)
kuş meydana gelmektedir

(Burada, "Kaknûs" isimli bir masal kuşundan söz edilmektedir.)

***
Gülşehri Mantıku’t-tayr adlı kaleme aldığı eser aslından Feridündin Attar'ın eserinin tercümesi sayılırken kendine has eklemelerde yapmıştır. Bende sadece bizi ilgilendiren çeviri bölümünü aynen aktarıyorum. Unutmadan bu çeviri Eski Anadolu Türkçesi özellikleri taşıyor ama günümüzde de  anlaması zor bir metin değildir. 

Geh Rehâvî perdesin âgâz ide

Geh ‘Irak’uñ perdesini sâz ide

Geh Dügâh u Çârkârha irişe

Geh Hüseynî perdesinde dürişe

Gâh Zîrefgende sâzını kıla Râst

Geh Hisâruñ perdesini kıla râst

Dünyada biñ yıl anuñ ‘ömri olur

Ömri dükendükde gör kim ne kılur

Bîşelerden çok odunlar dirşürür

Biri biri üstine düpdüz urur

Odunı dirşürüben düni güni

Bir depe gibi yıgar ol odunı

Üstine çıkar dahı yüz sâz-ıla

Zârılar kılur latîf âvâz-ıla

Ol kadar feryâd u zârîye düşer

Kim dükeli kuşlar üstine üşer

Burnınuñ degme delüginden çıkar

Bir hoş ün kim ‘âlemüñ bagrın yakar

Ol kadar zârî kılur kim tag u taş

Nevhalarından olurlar bagrı baş

Cânavârlar dirilürler katına

Kuşlar aglarlar anuñ hasretine

Zâri kıludurur-iken nâgehân

Eyler-iken nâle vü şûr u figân

Kendüzinüñ yasını dutar-iken

Degme sâz u söz-ile öter-iken

Bir yalıñ burnı delüginden çıkar

Düşer odına vü odını yakar

Parlayup odun yanar u kuş bile

Kuş u odun od olurlar hôş bile

Kaknüs ol oduñ içinde kül olur

Gör ki Tañrı kudreti neler kılur

Bir yıl üstine geçiçek bir dagı

Çıkar ol külden anuñ yavrıçagı

Girü bir kaknüs olur anuñ gibi

Dirilür biñ yıl dahı cânuñ gibi

Ol ki biñ yıl dirilür zârî kılur

Kendü ‘ömrine vü öldügin bilür

Sen ki ‘ömrüñ yüz yıla irmez ‘aceb

Nice her gün ‘işret eylersin taleb

 Bir kuş ölümin bilüben gör n’ider

Niçe âşûb-ıla ‘âlemden gider

Sen henüz ölümüñi añlamaduñ

Ölenüñ hâlin görüp tañlamaduñ

Âdem-iseñ gaflet-ile tolmagıl

Dünyada bir kuşdan alu olmagıl

 Konşılaruñ kamu öldi vü henüz

Sen yazuklar işlemekde yavlak uz

 Konşılar düni gözüñe gün gelür

Ayruguñ yası saña dügün gelür

 İçüñ aglar kişinüñ güldügine

Şâd olursın kimsenüñ öldügine

Ölmedi kimse ki sen şâd olmaduñ

Dünya geçdi vü sen aylak almaduñ

Ölüden yir karnı dolası degül

Ad-ıla Gülşehri ölesi degül

Bunçalar dirile hôd bilinmedi

Ol ölüp dahı yavu kulunmadı

GÜLŞEHRİ’NİN MANTIKU’T-TAYRI

(GÜLŞEN-NÂME)

***
İskender Pala'nın  Ansiklopedik Divan Sözlüğünde de değindiği Kaknus kuşunu;
" Gayet büyük ve efsanevi bir kuştur. Rüzgar estikçe, çok delikli gagalarından çeşit çeşit sesler çıkarmış. Çeşitli renk ve şekillerle süslü imiş. Gagasındaki 360 delik nedeniyle çıkardığı sesleri ile etrafında toplanan kuşları yiyerek geçinirmiş. Bir sene yaşadıktan sonra çalı çırpı toplayıp üzerine çıkarak ötmeye başlarmış. ötüşü kendisini coşturunca kanatlarını çırpmaya başlar, kanatlarının çıkarttığı kıvılcımdan otlar tutuşur ve birlikte parlak bir alevle yanarlarmış. Geride kalan küllerinden bir yumurta ortaya çıkar ve yavru doğururmuş. eski musiki bilginleri, bu kuşun çıkardığı seslerden esinlenerek  musiki ilmini icat etmişlerdi. bu nedenle  "musikar" adıyla da anılırmış. Anka ile karıştırıldığı olur. Buna kuğu diyenlerde vardır." şeklinde aktarmıştır.

madem musikinin icadına vesile olan bir kuşu konu edindik o zaman güzel bir müzik dileyelim.

Ruhunuzu satmayın, efsaneleri okuyun belki masumiyetinizi korumaya devam edersiniz...